یکی از اصلی ترین مولفه های زیست بوم کارآفرینی، دانشگاه هایی است که فقط به بودجه دولتی متکی نیستند، با تجاری سازی نتایج پژوهش ها، علاوه بر ایجاد اشتغال برای دانش آموختگان خود و سایران، می توانند منبع درآمدی برای پوشش هزینه های پژوهش و سایر هزینه ها خلق کنند و از این طریق در اقتصاد دانش بنیان سهم داشته باشند.
اعطای جایزه تجاری سازی فناوری به دانشگاه ها و موسسات پژوهشی با هدف تقویت کارآفرینی دانشگاهی و گسترش پژوهش های کاربردی
” آیین نامه اعطای جایزه تجاری سازی فناوری به دانشگاه ها و موسسات پژوهشی از طریق شرکت های دانش بنیان تابعه”، در اردیبهشت ماه ۱۳۹۳ پس از تدوین در معاونت نوآوری و تجاری سازی فناوری به تصویب معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری رسید. بر اساس این آیین نامه معاونت علمی و فناوری معادل ۵ درصد از فروش محصولات شرکت های دانش بنیان تابعه دانشگاه را در قالب جایزه به دانشگاه ها پرداخت می کند.
جایزه تجاری سازی یکی از چند ابزار ی است که توسط معاونت علمی و فناوری برای ارتقای تجاری سازی محصولات دانش بنیان به کار گرفته شده است. با این نگاه، جایزه تجاری سازی در کنار سایر ابزارها مانند حمایت از پارک علم و فناوری و مراکز رشد، و حمایت از مراکز نوآوری و شتاب دهی فناوری قرار می گیرد و خروجی های حاصل از فرایند تجاری سازی را می سنجد و بر اساس آن مبالغی در قالب جایزه به دانشگاه ها اعطا می کند. درآمدهای حاصل از پژوهش های کاربردی، خدمات مشاوره ای، خدمات طراحی مهندسی، و خدمات آزمایشگاهی مشمول این آیین نامه نیستند. اعتباراتی که در قالب جایزه به هر دانشگاه تعلق می گیرد، می تواند برای ایجاد زیرساخت های توسعه فناوری هزینه شود، که بنا به آیین نامه جایزه عبارتند از: خرید تجهیزات آزمایشگاهی ساخت داخل( یا تجهیزات خارجی در صورتی که نمونه داخلی وجود نداشته باشد)، تعمیر و بهینه سازی تجهیزات موجود، توسعه فضای فیزیکی مرتبط با فعالیت شرکت های دانش بنیان از مراکز رشد، آزمایشگاه ها، کارگاه ها، ایجاد اتاق تمیز.
ضمنا به منظور حمایت از پژوهشگران و اعضای هیات علمی که در دستاوردهای اقتصادی برآمده از تحقیقات سهیم بوده اند، دانشگاه ها ملزم شده اند که دست کم ۷۰ درصد اعتبارات تشویقی را در دانشکده یا مرکز پژوهشی مربوط به همان پژوهشگران هزینه کنند. ۳۰ درصد باقیمانده نیز به تشخیص ریاست دانشگاه یا موسسات پژوهشی قابل هزینه خواهد بود.
هدف جایزه
یکی از اهداف اصلی این جایزه، تشویق دانشگاه ها به تجاری سازی فناوری از طریق ایجاد شرکت های دانش بنیان متشکل از اعضای هیات مدیره علمی و پژوهشگران دانشگاه هاست. پیش از این، در بند ۴ ماده ۱۷ قانون برنامه پنجم توسعه تصریح شده بود که اعضای هیات علمی می توانند با موافقت هیات امنای دانشگاه نسبت به تشکیل موسسات و شرکت های دانش بنیان ۱۰۰ درصد خصوصی اقدام، یا در این موسسات و شرکت ها مشارکت کنند و این موسسات و شرکت ها برای انعقاد قرارداد پژوهشی مستقیم یا غیر مستقیم با دستگاه های اجرایی، مشمول قانون منع مداخله کارکنان در معاملات دولتی نیستند. اما در عمل، دانشگاه ها و اعضای هیات علمی اقبال چندانی نسبت به تاسیس شرکت های دانش بنیان و تجاری سازی دستاوردهای پژوهشی نشان ندادند که به منظور می رسد یکی از دلایل آن، موانع فرهنگی بود؛ چرا که باور غالب به جای مانده از گذشته، صاحب کسب و کار بودن اعضای هیات علمی در محیط دانشگاهی را مذموم می شمرد.
بنابراین، یکی دیگر از اهداف آیین نامه جایزه تجاری سازی این است که با ایجاد انگیزه برای تاسیس شرکت های دانش بنیان در جوار دانشگاه ها، فرهنگ کارآفرینی دانشگاهی را تقویت کند، و همچنین جایگاه استادان و دانش آموختگان دانشگاه ها را که در ایجاد شرکت های دانش بنیان و تجاری سازی فناوری مشارکت دارند، در جامعه دانشگاهی ارتقا می دهد. به علاوه، در این آیین نامه این جاریزه حداکثر سهم دانشگاه ها از مالکیت شرکت های دانش بنیان برای بهره مندی از مزایای آن، ۳۳% در نظر گرفته شده است تا مالکیت بخش خصوصی در شرکت های دانش بنیان منشعب از دانشگاه ها تشویق شود.
آینده جایزه
پس از اعطای آزمایشی جایزه تجاری سازی در سال ۱۳۹۳، اعطای جایزه تجاری سازی در قالب ماده” برنامه توسعه تولید محصولات دانش بنیان” ذیل ماده ۴۳ قانون رفع موانع تولید در آبان ماه ۱۳۹۴ به امضای هیات وزیران رسیده است.
از سال ۱۳۹۴، محدوده جایزه تجاری سازی گسترش یافته و امکان مشارکت تمام دانشگاه های کشور در آن فراهم شده است. بدین ترتیب و تاکنون، با ۲۵ دانشگاه و موسسه پژوهشی موافقت نامه امضا و در مجموع، قریب به ۳ میلیارد توامان اعتبار پژوهشی به عنوان جایزه به ۱۲ دانشگاه و موسسه پژوهشی اعطا شده است. معاونت علمی و فناوری، جایزه را ابزاری سیاسی برای تشویق دانشگاه ها به تاسیس شرکت های دانش بنیان، تجاری سازی نتایج پژوهش های دانشگاهی، توسعه و عرضه محصول به بازار و ارتقای کارآفرینی دانشگاهی می دانند. البته این دیدگاه با انتقاداتی نیز مواجه شده است. از منظر منتقدان، ماموریت اصلی دانشگاه ها” توسعه علم” است و تشویق دانشگاه ها به ایجاد شرکت های دانش بنیان دانشگاهی، مانع تحقق این ماموریت خواهد شد. اما توجه به برخی از تجربیات جهانی مانند ” پدیده کمبریج” می تواند تا حدودی این نگرانی را برطرف سازد: در اوایل دهه ۱۹۶۰ میلادی فعالیت های اقتصادی محدودی در جوار دانشگاه کمبریج صورت می گرفت. از اواخر دهه ۱۹۶۰ این دانشگاه همکاری با صنعت را آغاز کرد. در حال حاضر حدود ۳ هزار بنگاه فناوری برتر در جوار این دانشگاه ایجاد شده که ۶۰ هزار نفر در آن ها شاغلند. با این وجود، این دانشگاه هنوز بیشترین تعداد جوایز نوبل(۷۲ جایزه) را در اختیار دارد که نشان می دهد این دانشگاه از ماموریت اصلی خود در تولید علم غافل یا دور نشده است.
نسل سوم دانشگاه ها: دانشگاه های کارآفرین
یکی از اهداف اصلی جایزه تجاری سازی فناوری آن است که دانشگاه ها را به سوی ماموریت جدید خود یعنی کارآفرینی و خلق ارزش سوق دهد. سهمی که دانشگاه ها در توسعه اقتصادی و اجتماعی بر عهده دارند، آن ها را به گذار از نقش سنتی خود در ” آموزش” و “پژوهش” وا می دارد.
یکی از تعاریف دانشگاه کارآفرین، دانشگاهی است که می کوشد از ظرفیت های موجو برای تجاری سازی ایده های خود و خلق ارزش از آن ها بیشترین بهره را ببرد و این رویکرد را تهدیدی برای ماموریت آموزشی خود نمی بیند. چنین دانشگاهی برای تامین بودجه خود منبع متعددی ایجاد می کند و درصد بالایی از این بودجه را از منابع غیردولتی تامین میکند. نقش یک دانشگاه کارافرین در اقتصاد دانش بنیان ، پشتیبانی از رشد اقتصادی از طریق رشد کمی و کیفی پژوهش های بنیادی و کاربردی، و انتقال سریع دانش به جامعه از طریق آموزش و کارآفرینی است. در مقابل ، دانشگاه سنتی عمدتا به “آموزش” و ” پژوهش” اشتغال دارند و در دانشگاه سنتی دانش از طریق انتشار مقالات علمی و آموزش دانشجویان به عنوان نیروی کار آینده منتقل می شود. اما دانشگاه کارآفرین نقش های تولید دانش از طریق پژوهش بنیادی و کاربردی، انتقال دانش و فناوری، نوآوری و پشتیبانی ارز توسعه اقتصادی را نیز برعهده می گیرد. بنابراین، تبدیل دانشگاه های سنتی به کارآفرین می تواند گام مهمی به سوی اقتصاد دانش بنیان باشد.
